کنتاکتور یک کلید الکتریکی مغناطیسی است که برای کنترل مدارهایی با جریان بالا استفاده می شود. عملکرد آن شبیه کلید برق خانه است، با این تفاوت که می تواند دستگاه هایی با مصرف بالا را تنها با یک جریان خیلی کم کنترل کند. وظیفه کنتاکتور این است که جریان برق را در مدار قدرت، با استفاده از یک فرمان ضعیف، قطع و وصل کند. یعنی با کمک کنتاکتور، می توانیم یک موتور یا تجهیزات صنعتی پرقدرت را از راه دور و بدون تماس مستقیم روشن یا خاموش کنیم. این ویژگی باعث افزایش ایمنی و راحتی در کنترل تجهیزات می شود.
نحوه عملکرد کنتاکتور چیست
به صورت ساده اگر بخواهیم توضیح دهیم کنتاکتور از دو بخش اصلی تشکیل شده:
- آهنربای برقی (که به آن بوبین یا سوئیچ هم میگن)
- تیغه(قسمتی که برق را قطع یا وصل می کنند).
هنگامی که کنتاکتور فعال میشود یا به اصلاح برق به کنتاکتور می رسد:
- برق کم جریانی به بوبین وصل می شود.
- بوبین تبدیل به آهنربا میشود و یک بخش فلزی را به خود می کشد.
- بخش فلزی تیغه ها یا همان (کلید ها) را بهم وصل می کند.
- در این شرایط برق جریان قوی میتواند از تیغه ها رد شود و به دستگاهی که برق قوی تر را نیاز دارد برسد.
هنگامی که کنتاکتور غیر فعال یا به اصطلاح برق به کنتاکتور نمی رسد:
- بوبین دیگر همانند آهنربا کار نمی کند.
- قسمت فلزی به سر جای اول خود باز می گردد.
- تیغه ها از هم جدا می شوند برق دستگاه قطع و دستگاه خاموش می شود.
اجزا سازنده کنتاکتور
کنتاکتور از 7 بخش اصلی و 1 بخش کمکی ساخته شده است 7 بخش اصلی شامل بوبین،هسته ثابت و هسته متحرک،تیغه های اصلی ،تیغه های فرعی،فنر برگشت،بدنه عایق،ترمینال ها می شود در کنتاکتور های بزرگ یک بخش اضافی هم نصب می شود به اسم قوس گیر که خیلی کوتاه کارایی هر کدام را برای شما عزیزان توضیح می دهم.
- بوبین (سیم پیچ یا کویل): همون قسمتیه که وقتی برق بهش می رسه، تبدیل به آهنربای برقی می شه و بقیه بخش ها رو حرکت می ده.
- هسته ثابت و هسته متحرک (آهنربا ها): هسته ثابت جاش ثابته، هسته متحرک به بوبین وصل می شه و وقتی بوبین آهنربا شد، به سمتش کشیده می شه. این هسته ها باعث می شن تیغه ها باز و بسته بشن.
- تیغه های اصلی (کنتاکت های قدرت): این تیغه ها برای وصل و قطع کردن جریان قوی (برق دستگاه های بزرگ) هستن. وقتی کنتاکتور فعال شد، این تیغه ها به هم وصل می شوند.
- تیغه های فرعی (کنتاکت های کمکی): اینا برای فرمان دادن به مدارهای کنترلی هستن. مثلا برای روشن کردن چراغ خبر یا وصل کردن یک آلارم استفاده می شوند.
- فنر برگشت (فنر بازگشت): وقتی برق بوبین قطع شد، این فنر کمک می کنه هسته متحرک و تیغه ها به حالت اولشون برگردن و برق قطع بشه.
- قاب یا بدنه عایق: این بخش، همه اجزا رو توی خودش نگه می داره و جلوی برق گرفتگی رو می گیره. معمولاً از پلاستیک یا مواد عایق قوی ساخته می شه.
- ترمینال ها (پایانه ها): جایی که سیم های برق به کنتاکتور وصل می شن (برای ورودی و خروجی جریان).
- قوس گیر (گاهی در کنتاکتورهای بزرگ تر): وقتی برق قطع می شه، ممکنه جرقه بزنه. قوس گیر کمک می کنه این جرقه سریع خاموش بشه و آسیبی نرسه.
انواع کنتاکتور
| نوع کنتاکتور |
کاربرد |
ویژگی ها |
| کنتاکتور موتوری |
کنترل و راه اندازی موتورها در مدارهای صنعتی، مخصوصاً راه اندازی اولیه موتور |
مناسب برای راه اندازی مستقیم یا ستاره مثلث، مقاومت در برابر جریان لحظه ای زیاد، پرکاربرد در صنعت، تاسیسات، پمپ ها، فن ها |
| کنتاکتور خازنی |
اتصال و قطع خازن ها در بانک خازنی، تحمل جریان هجومی اولیه خازن |
دارای مقاومت یا کنتاکت اضافی برای محدود کردن جریان هجومی، جلوگیری از آسیب دیدن خازن یا کنتاکت ها، کاربرد در اصلاح ضریب توان |
| کنتاکتور روشنایی |
قطع و وصل هم زمان چندین مدار روشنایی در مجتمع ها، ساختمان ها و فضاهای عمومی |
آمپراژ پایین تر نسبت به موتوری، مناسب برای بارهای مقاومتی مثل لامپ ها، امکان فرمان پذیری از سیستم های تایمر یا سنسور |
| کنتاکتور هیتر یا گرمایشی |
کنترل المنت ها و سیستم های گرمایشی مثل هیترهای صنعتی، گرم کن ها و دستگاه های خشک کن |
مناسب برای بارهای مقاومتی، کارکرد ساده تر از کنتاکتورهای موتوری، کنترل توسط ترموستات، تایمر یا PLC |
| کنتاکتور ترمز موتور |
توقف سریع موتور در سیستم هایی مثل آسانسور یا جرثقیل، فعال کردن مقاومت ترمز یا تزریق DC به موتور |
قطع سریع گردش موتور، عملکرد هماهنگ با کنترلر یا اینورتر |
| کنتاکتور انتقال |
سوئیچ بین دو منبع تغذیه مثل برق شهر و ژنراتور، کاربرد در سیستم های برق اضطراری |
معمولاً به صورت جفت با قفل مکانیکی یا الکتریکی، استفاده در ATS (سیستم سوئیچ خودکار) |
| کنتاکتور مخصوص کاربردهای خاص |
شامل کنتاکتور درایو دار (برای اینورترها)، خلأ (ولتاژهای بالا)، ضد انفجار (محیط های خطرناک) |
طراحی خاص متناسب با کاربرد، مقاوم در شرایط ویژه و سخت |
| کنتاکتور هارمونیک |
کنترل فیلترها و تجهیزات کاهش هارمونیک |
مخصوص کاهش اثر هارمونیک های الکتریکی، تحمل جریان های خاص |
| کنتاکتور ماژولار |
استفاده در تابلوهای برق کوچک و سیستم های ماژولار |
طراحی جمع وجور، نصب آسان، قابلیت گسترش |
| کنتاکتور تایریستوری |
کنترل بارهای بزرگ با استفاده از قطعات نیمه هادی |
قطع و وصل بدون جرقه، کنترل نرم جریان، مناسب برای بارهای مقاومتی و القایی |
| کنتاکتور بی صدا |
عملکرد بی صدا برای محیط های حساس به صدا |
کاهش صدای عمل قطع و وصل، استفاده در فضاهای اداری و بیمارستانی |
مزایا داشتن کنتاکتور در مدار چیست
- ایمنی بیشتر: وقتی از کنتاکتور استفاده می کنی، دیگه نیازی نیست آدم ها با برق قوی و خطرناک مستقیم سروکار داشته باشن. این باعث می شه خطر برق گرفتگی یا آتش سوزی کمتر بشه.
- کنترل از راه دور: کنتاکتور باعث می شه که بتونی دستگاه ها رو از یه جای دیگه روشن یا خاموش کنی. مثلاً با یه دکمه کوچیک از راه دور یک موتور بزرگ رو کنترل کنی.
- قابلیت خودکارسازی: کنتاکتور می تونه به راحتی توی مدارهای خودکار (اتوماتیک) قرار بگیره. مثلاً دستگاه هایی که خودشون خاموش و روشن می شن (مثل کولرها، پمپ ها، یا کارخانه ها) از کنتاکتور کمک می گیرن.
- کنترل جریان های قوی با برق ضعیف: با یه برق ضعیف (مثلاً 24 یا 220 ولت برای بوبین) می تونی برق های خیلی قوی تر رو (که مثلاً یک موتور بزرگ لازم داره) کنترل کنی.
- طول عمر بالا: چون کنتاکتور کلید مکانیکی دستی نیست که هی بخوای با دست بزنی، کمتر خراب میشود و عمر بیشتری داره.
- خاموش کردن سریع مدار هنگام بروز مشکل: تو مدارهایی که به کنتاکتور وصل هستن، اگه اتفاقی بیفته (مثل اضافه بار یا اتصال کوتاه)، سریع می شه مدار رو قطع کرد و جلوی خطر رو گرفت.
تفاوت رله با کنتاکتور چیست
| ویژگی |
رله |
کنتاکتور |
| کاربرد اصلی |
کنترل مدارهای کوچک یا فرمان |
کنترل بارهای بزرگ (مثل موتور، پمپ) |
| میزان جریان |
جریان کم (چند آمپر) |
جریان زیاد (ده ها تا صدها آمپر) |
| اندازه |
کوچک |
بزرگتر از رله |
| ساختار مکانیکی |
ساده تر |
محکم تر و مقاوم تر |
| تعداد تیغه ها |
معمولاً تیغه های بیشتری داره |
تیغه های قدرتی قوی تر داره |
| محافظت از مدار |
برای فرمان و سیگنال های کنترلی |
برای قطع و وصل بارهای بزرگ |
| عمر و استحکام |
عمر کمتر در بارهای زیاد |
استحکام و عمر بالاتر برای بار زیاد |
| قابلیت قطع زیر بار |
نه چندان مناسب |
طراحی شده برای قطع زیر بار |
| صدای کارکرد |
بی صدا یا خیلی کم صدا |
صدای بیشتری موقع وصل و قطع داره |
همانطور که سایت uk.rs-online میگه:
Contactors tend to be used for higher current-carrying applications than standard relays, which do a similar job with low current switching.
ترجمه:
کنتاکتورها معمولاً برای کاربردهایی با جریان بالاتر نسبت به رله های استاندارد استفاده می شوند که کار مشابهی را با سوئیچینگ جریان پایین انجام می دهند.
منظور از کلاس کنتاکتور چیست
وقتی می گویند «کل��س کنتاکتور»، منظور نوع کاری است که آن کنتاکتور برای انجامش ساخته شده یا به عبارتی نوع باری (دستگاهی) که می تواند کنترل کند. در برق صنعتی، دستگاه های مختلف مثل موتورها، لامپ ها و گرم کن ها هر کدام رفتار خاصی دارند. کنتاکتوری که برای موتور خوب کار می کند ممکن است برای لامپ ها مناسب نباشد؛ بنابراین کنتاکتورها را به کلاس های مختلف تقسیم کرده اند تا هر کدام متناسب با نوع بار یا کاربرد خاص طراحی شده باشند. فروشگاه آنلاین «برق بازار» عرضه کننده تجهیزات برق از جمله کنتاکتور، رله و بی متال با کیفیت تضمین شده و از برندهای مطرح است. اگر قصد خرید کنتاکتور، بی متال یا هر محصول دیگه ای را دارید، می توانید با اطمینان به ما مراجعه کنید. البته تصمیم نهایی با شماست و ما آماده ایم تا در انتخاب بهترین گزینه متناسب با نیازتان همراهتان باشیم.
معرفی چند کلاس معروف کنتاکتور
کلاس AC1:
- برای بارهایی که فقط مقاومت دارن (یعنی جریان راه اندازی زیادی نمی خوان) مثلاً: گرم کن های برقی، لامپ های رشته ای این بارها ساده هستن و کنتاکتور لازم نیست جریان خیلی زیادی رو لحظه ای تحمل کنه.
کلاس AC3:
- برای موتورهای آسنکرون (موتورهای القایی) که موقع روشن شدن، جریان راه اندازی زیاد می کشن مناسب برای راه اندازی موتورهای پمپ، فن، کمپرسور این کنتاکتور طراحی شده تا بتونه جریان زیاد لحظه ای رو تحمل کنه.
کلاس AC4:
- برای کارهای سخت تر مثل موتورهایی که هی روشن و خاموش می شن، یا جهتشون عوض می شه (مثلاً جرثقیل یا آسانسور) این کنتاکتور برای قطع و وصل های سریع و پشت سرهم ساخته شده.
علت رگباری زدن کنتاکتور چیست؟
وقتی کنتاکتور خیلی سریع و پشت سر هم باز و بسته می شه، به این حالت می گیم رگباری زدن. مثل اینکه کلید برق هی مدام روشن و خاموش بشه، ولی خیلی سریع و پشت هم. علت هاش چی هست؟
- قطع و وصل ناگهانی برق بوبین: اگر برق کوچیکی که به بوبین وصل می شه قطع و وصل بشه، کنتاکتور هم سریع باز و بسته می شه. مثلاً سیم های شل، قطع و وصل شدن برق کنترل یا خرابی در مدار کنترل.
- خرابی یا ضعیف شدن فنر برگشت: وقتی فنر داخلی که باعث می شه تیغه ها برگردن به جای اولش، ضعیف باشه، تیغه ها به درستی باز و بسته نمی شن و این باعث رگباری می شه.
- بار اضافه یا مشکل در دستگاه متصل: اگر موتوری که کنتاکتور روشن می کنه دچار مشکلی مثل گیر کردن یا بار زیاد باشه، کنتاکتور نمی تونه به درستی کار کنه و ممکنه چند بار سریع قطع و وصل بشه.
- خرابی یا گیر کردن مکانیکی تیغه ها: اگر تیغه ها به درستی حرکت نکنن یا کثیف و زنگ زده باشن، ممکنه گیر کنن و باعث رگباری زدن بشن.
سوالات متداول افراد درباره کنتاکتور
کنتاکتور چه نوعی است؟
کنتاکتور یک کلید الکترومغناطیسیه که برای قطع و وصل جریان برق استفاده میشه. دو نوع اصلی داره:
- کنتاکتور AC (برای برق متناوب)
- کنتاکتور DC (برای برق مستقیم)
بسته به کاربردش، ممکنه انواع دیگه مثل خازنی یا حرارتی هم داشته باشه.
کنتاکتور چه کاربردی دارد؟
کنتاکتور برای کنترل جریان برق توی مدارهای بزرگ استفاده میشه. مثلاً برای روشن و خاموش کردن موتورهای صنعتی، پمپ ها، سیستم های روشنایی یا تجهیزات گرمایشی. با استفاده از کنتاکتور می تونیم بدون تماس مستقیم با برق، دستگاه رو از راه دور کنترل کنیم.
کنتاکتور چطور کار می کند؟
کنتاکتور یه سیم پیچ (بوبین) داره. وقتی برق به بوبین وصل میشه، یه میدان مغناطیسی ایجاد می کنه و این باعث میشه کنتاکت ها به هم بچسبن و برق به مصرف کننده برسه. وقتی برق بوبین قطع بشه، فنر داخلی، کنتاکت ها رو جدا می کنه و جریان قطع میشه.
کنتاکتور AC است یا DC ؟
هر دو نوع کنتاکتور وجود داره؛
اگه مدار با برق متناوب (مثل برق شهری) کار می کنه، باید کنتاکتور AC استفاده شه.
اگه برق مستقیم باشه (مثل برق باتری یا پنل خورشیدی)، باید کنتاکتور DC استفاده بشه.
بوبین این دو نوع با هم فرق داره.
T1 و T2 در کنتاکتور چی هستن؟
T1 و T2 پایانه های خروجی کنتاکتور هستن. وقتی کنتاکتور روشن بشه، برق از ترمینال های ورودی وارد میشه و از طریق T1 و T2 به مصرف کننده مثل موتور یا هیتر میره.
L1، L2، L3 در کنتاکتور یعنی چی؟
L1، L2 و L3 پایانه های ورودی برق سه فاز به کنتاکتور هستن. برق از این ترمینال ها وارد کنتاکتور میشه و اگه کنتاکتور وصل بشه، جریان از طریق T1، T2 و T3 به دستگاه منتقل میشه.
وظیفه T1 و T2 چیست؟
این دو ترمینال، خروجی کنتاکتور هستن. یعنی برق بعد از عبور از کنتاکتور از این خروجی ها به سمت مصرف کننده میره. اگه سه فاز باشه، معمولاً T3 هم داریم.
چطور کنتاکتور مناسب انتخاب کنیم؟
برای انتخاب کنتاکتور باید به موارد زیر توجه کنی:
نوع برق (AC یا DC)
ولتاژ بوبین
جریان مصرفی دستگاه
نوع کاربرد (موتور، هیتر، روشنایی و...)
کنتاکتوری رو انتخاب کن که جریان نامی اش کمی بیشتر از جریان دستگاه باشه.
چطور اندازه کنتاکتور رو محاسبه کنیم؟
برای این کار اول باید جریان دستگاه رو بدونی. اگه توان دستگاه به کیلووات یا اسب بخار داده شده، می تونی با فرمول جریان رو حساب کنی. مثلاً برای برق سه فاز:
جریان = توان × 1000 ÷ (ولتاژ × √3 × ضریب توان)
بعد از به دست آوردن جریان، یه کنتاکتور با جریان نامی بالاتر از عدد محاسبه شده انتخاب کن.
کنتاکتور چند آمپر است؟
کنتاکتورها در انواع مختلفی ساخته می شن؛ از ۹ آمپر تا بالای ۴۰۰ آمپر. بستگی به مصرف کننده داره. مثلاً برای یه موتور ۵.۵ کیلووات، معمولاً کنتاکتور ۲۵ آمپر مناسبه. آمپراژ باید همیشه کمی بیشتر از جریان واقعی دستگاه باشه.
چطور رله رو به کنتاکتور وصل کنیم؟
خیلی ساده ست. خروجی رله رو به بوبین کنتاکتور وصل کن. وقتی رله فعال میشه، برق به بوبین کنتاکتور می رسه و کنتاکتور هم وصل میشه. فقط حواست باشه ولتاژ خروجی رله با بوبین کنتاکتور یکی باشه (مثلاً هر دو ۲۴ ولت یا هر دو ۲۲۰ ولت باشن).